​

Het verhaal ‘zorgzame straten’ van K. Kuylen 

Zewopa gaat resoluut voor zorgzame en warme straten!

​

Zorgzame buurten

Het begrip ‘zorgzame buurten’ kende de afgelopen jaren een sterke opmars in het Vlaamse en lokale welzijnsbeleid. Binnen dit brede verhaal richt ‘zorgzame straten’ zich op het versterken van de wederzijdse steun tussen buurtbewoners in een straat/wijk. Dit gaat niet vanzelf. Daarom wil zorgzame straten dit stimuleren.

Een zorgzame houding, inclusief, kleine ondersteuning, verborgen nood, verbindend zijn en er bij blijven zijn de kernwoorden van zorgzame straten, hoe we dit uitwerken willen we even toelichten.

​

1. Een zorgzame houding

Ook in de stad Antwerpen wordt ingezet op het vergroten van sociale cohesie. Er is zelfs een dienst voor stadsmakers. Voorbeelden zijn de straatfeesten, buurtverenigingen, speelstraten enz. Deze initiatieven dragen ertoe bij dat mensen zich sterker met elkaar verbonden voelen in de straat of buurt. En ze zijn dan ook erg zinvol. Vaak is het uitgangspunt dat een sterke sociale cohesie ook samengaat met onderlinge burenhulp Maar even vaak trekken deze initiatieven feestend en toeterend voorbij het raam van de kwetsbare medebewoner. Immers zo simpel is het niet. Wij geloven steevast dat buren elkaar wel willen helpen maar Buren helpen elkaar niet vanzelf. Samen drinken met Nieuwjaar betekent nog niet dat je buur de was komt doen als je ziek bent. Goede intenties genoeg maar er zijn twee grote obstakels.

 

Eén wat men noemt de vraagverlegenheid: de gene die mensen voelen om een hulpvraag te stellen. Toegeven dat men hulp nodig heeft is niet evident. Op de bank zitten voor je huis met de buren is enkel nog pure nostalgie.

​

Twee wat men noemt de handelingsverlegenheid de drempel die iemand ervaart wanneer die effectief wil helpen. Mensen willen helpen maar durven de stap pas te zetten als ze effectief gevraagd worden .

 

Die kloof overbruggen vraagt meer dan activiteiten sociale cohesie, die kloof wil zorgzame straten op een eigen wijze overbruggen.

 

We organiseerden een info samenkomst in de Sint-Jozefstraat .Een bewoner besloot om voortaan vriendelijk goede dag te zeggen tegen zijn buren. Dus ook aan zijn overbuur. Een fiere negentiger die regelmatig even moet halt houden omdat zijn boodschappen tas echt te zwaar weegt. Tot hij zijn buurman durfde te vragen om even te helpen, waarom? Omdat deze toch zo vriendelijk was.

 

Daar gaat het om in Zorgzame straten. Na bijna twee jaar zorgzame straten is een ding heel duidelijk: hoe spontaner dit verhaal geschreven wordt hoe beter het werkt. Eigenlijk beoogt zorgzame straten een andere vorm van community. Niet door van alles te organiseren. Wel door het ontwikkelen van een zorgzame houding: kijken met zorgzame ogen.

 

De vraag is dan waar ontwikkel je deze zorgzame houding? Hoe baken je het werkgebied af? Onze sociale relaties zijn vandaag veel sterker verspreid. Vrienden en kennissen wonen niet meer vlakbij. Je vriend kan in Limburg wonen en je dochter werkt in het buitenland. Anderzijds zijn kwetsbare mensen vaak beperkt in mobiliteit omwille van gezondheid of financiële redenen. Vandaar dat nabijheid voor ons de keuze werd. En zo nabij mogelijk: de eigen straat. Zeker voor een stedeling is dat zijn of haar meest nabije biotoop. Men passeert er elke dag en dit geeft zoveel meer kans op die vluchtige losse stedelijke contacten, al was het een goeie dag. Dat contact vormt de noodzakelijke basis tot een sfeer van elkaar kennen en groeien tot elkaar vertrouwen. En vertrouwen is het sleutelwoord voor het ontwikkelen van een zorgzame houding. Enkel vertrouwen overbrugt de kloof tussen vraagverlegenheid en handelingsverlegenheid.

 

Bovendien maakt de eigen straat het mogelijk dat de geboden ondersteuning net zo en passant kan. Zoals een man uit de Van Trierstraat heel nuchter stelt: ik wil best helpen maar het moet passen in mijn schema. Nu passeert hij op zaterdag, zijn boodschappen dag, bij de bejaarde buurvrouw voor haar boodschappen lijstje. En passant….als je daar de tram voor moet nemen wordt het wel erg moeilijk niet?

 

2. Inclusief

Een bewoonster van de Korte Van Leenstraat was heel dankbaar dat ze beroep kon doen op enkele buren om de poes te verzorgen , tijdens het verlof. Ik hoor u misschien denken is dat nu het voorbeeld van zorgzame straten. En ja dit is het voorbeeld van zorgzame straten. Zorgzame straten is een inclusief verhaal. Het is niet het verhaal van de sterke die opkomt voor de zwakke. Daarom denken vooral kwetsbare mensen: ik val nog liever dood dan hulp vragen. Aanvankelijk noemde ons initiatief samen zorg straten. Daar zijn we heel vlug op terug gefloten. Bewoners stelden heel duidelijk dat we allemaal buren zijn. We hebben allemaal vragen en we kunnen allemaal bijdragen. Geen enkele straat gebruikt onze oorspronkelijke benaming. Creatief als ze zijn noemden ze zich Kangoeroe straat, of koala buurt of gewoon buren helpen buren. Om het project levendig te maken in de straat wordt een folder deur aan deur persoonlijk bezorgd. Belangrijk is dat deze folder persoonlijk wordt afgegeven. Het mag niet overkomen als de zoveelste onpersoonlijke aankondigings- of reclame folder in de bus. De beperktheid van een straat maakt dit mogelijk. Meteen wordt ook een scan van de straat gemaakt en krijgen bewoners een beter zicht op wie er in hun straat woont. In de folder staan een aantal ondersteunings voorbeelden. Voorbeelden nuttig voor iedere bewoner iedereen die kan wel eens hulp gebruiken, maar ook enkele gericht naar meer kwetsbare bewoners. En dit verlaagt de drempel voor hen. Als ze merken dat iedereen in de straat beroep kan doen op ondersteuning waarom zij dan ook niet? Ook zij worden uitgenodigd om, binnen hun mogelijkheden, ondersteuning te bieden aan hun buren. Maar meteen stelt zich hier de vraag naar de wederkerigheid. Sommige initiatieven bouwen dit in zoals buurtijd, helpper waar de zorgbehoevende betaalt per uur voor vrijwilligershulp vanuit het idee dat dit de vraag verlegenheid zou wegwerken. Voor wat hoort wat dreigt dat je net in stand wil houden wat je wil wegwerken. Het uitsluiten van kwetsbare groepen. Er zijn kwetsbare mensen die tijd noch geld op overschot hebben om ‘evenveel’ terug te geven. Zeker erg zorgbehoevende mensen. Zoals de mevrouw in de klappeistraat, rolwagen gebonden, die kan beroep doen op de buur voor het containerpark. Hoe kan zij iets gelijk terug doen? Misschien wel iets gelijkwaardig door een kopje koffie aan te bieden wat ze dan ook doet. Deze vorm van wederkerigheid benadrukken we dan ook sterk. Vaak is een gemeend dank u meer waard dan een uurtje buur tijd. Dit gaat niet uit van de vraag wat kan ik voor u doen, wel wat kan ik voor u zijn.

 

Wat niet belet dat sommige kwetsbare mensen mits enige creativiteit ook ondersteuning kunnen bieden in de straat.

 

Zoals een thuisgebonden mevrouw omwille van een chronische aandoening in de Tuinbouwstraat. In haar appartementsblok heeft ze zich aangegeven als het ontvangadres voor de internet pakjes van haar mede bewoners. Prettig voor de buren en prettig voor haar. Zo vernevelt het woord hulp en wordt het een spontaan zorgzaam contact.

 

3. Kleine ondersteuning

Een gehandicapte mevrouw uit de Haantjeslei die er niet in slaagde een lamp te vervangen in haar luster en er nog minder in slaagde daarvoor een vakman te vinden. Voor haar een berg aan ergernis waar ze niet tegen op kon. Hoe zou jezelf zijn? Gelukkig had ze een zorgzame buur en durfde ze het tenslotte daar vragen.

 

We benadrukken heel sterk dat het gaat om kleine, in tijd beperkte ondersteuning. Maar het zijn juist die kleine dingen die ontsnappen aan de reguliere dienstverlening, hoe goed deze ook georganiseerd is. Het zijn vaak die kleine dingen die voor kwetsbare mensen meer dan een ergernis worden maar aangroeien tot een gevoel van ik kan het niet meer aan, het is genoeg geweest. Wat doe je als de hele nacht je chauffage klopt? Wat doe je als je in paniek geraakt omdat je zoon maar niet komt opdagen ondanks de duidelijke afspraak? Wat doe je als je een tijd moet opgenomen worden en je brievenbus uitpuilt? Deze en nog anderen zijn de vragen die wij in de straten vernemen. Inderdaad wat doe je dan…..tenzij.

 

Maar als de vragen te ingewikkeld, te langdurig worden helpen we de straten om de weg naar reguliere dienstverlening te ontdekken. Ontdekken is het juiste woord. Tot onze verbazing is de onbekendheid erg groot. Vandaar dat we een samenwerking ontwikkelen met alle Antwerpse thuiszorgdiensten. Dit via persoonlijk contact maar ook via samenkomsten met hen. Twee maal per jaar zijn er zulke samenkomsten. De uitgangsvraag is dan telkens hoe kunnen we elkaar beter ondersteunen. Eerste stap is die onbekendheid wegwerken. Zowel tav de diensten als tav zorgzame buurten. Het is wederzijds. Daar ontstond het idee om de sociale kaartte verbreden naar een buurtkaart. In een afgelijnde buurt niet alleen info te geven over de thuiszorg diensten maar ook info over buurtgerichte zorg zoals winkeliers die aan huis leveren, buurtactiviteiten die echt inclusief willen open staan, initiatieven sociale economie, individuele bewoners die wel eens willen inspringen enz. buurtgerichte zorg is immers meer dan een sociale kaart met diensten.

 

4. Verborgen nood

Zwijgerstraat op een zomer avond. Een bewoner hoorde straatlawaai voor zijn venster. In plaats van de blauwe lijn te bellen of het zich niet aan te trekken ging hij kijken. Hij trof een zwaar autistische jongen aan, totaal verdwaasd. Hij ontdekte dat de jongen bij zijn allochtone moeder woonde verder in de straat. Het werd een voorzichtig verhaal tot contact met gespecialiseerde dienstverlening. Inderdaad zorgzame ogen ontdekken soms heel verborgen noden. Soms verbergen mensen hun eigen miserie vaak uit wantrouwen om in een voor hen onbekende mallemolen terecht te komen, vaak omdat ze alle geloof en vertrouwen in een oplossing kwijt zijn. Die verborgen nood ontdek je niet van buiten uit. Enkel het nabije contact van buren maakt daartoe kans

 

5. Verbinden Het Prof.

Claraplein heeft een actief buurtcomité en werkt mee aan zorgzame straten. Dit plein ligt pal naast het lokaal dienstencentrum Ten Gaarde. Tot voor kort was er geen enkel contact. Vanuit het idee buurtgerichte zorg dat een diensten centrum voor een buurt ook een belangrijk ondersteuningsknooppunt kan zijn, hebben beiden elkaar gevonden. Nu vormen ze samen een comité onder de naam burenforum en nemen samen initiatieven zowel in het diensten centrum als in de buurt.

Zorgzame straten stimuleert de verbondenheid tussen zorgvoorziening en buurt. Zowel een lokaal dienstencentrum, een woon- en zorgcentrum of een wijkcentrum zijn belangrijke zorg- en info knooppunten.

Stimuleren houdt rekening met de draagkracht van een straat en de openheid van een voorziening. Dit is een groeien. Naast Ten gaarde is er heel toffe samenwerking met het woon-zorg centrum Nottebohm en wordt een bijkomende ontmoetingsplaats in het buurthuis klein Antwerpen overlegt voor het LDC Van Schoonbeke.

 

6. Er bij blijven

Dit is het sleutelwoord voor de ontwikkeling van zorgzame straten. En die ontwikkeling verloopt in drie stappen.

 

Stap 1 het bekendmaken

Hier geldt dat spreken goud is. Bij de opstart werd het initiatief aangekondigd via de nieuwsbrief van stadsmakers (Antwerpen). Die bereikt alle straten en buurtcomités. Dit bracht enkele geïnteresseerden op. Maar zulke eenmalige bron droogt vlug op. Belangrijk is dat je alle kansen benut om over het project te praten. En dat je die ook actief opzoekt. Op elke uitnodiging gaan we in. Ook al weet je vooraf dat het geen straat meer opbrengt. Ook hier is naam bekendheid erg belangrijk. Als mensen je niet kennen worden ze ook niet getriggerd om zich af te vragen ‘ wat is dat nu weer’?

​

Stap 2 het opstarten

Als je interesse merkt, maak dan zo vlug mogelijk een afspraak. In de meeste gevallen zijn het individuele bewoners die geraakt zijn door het idee om elkaar te helpen. Heel belangrijk is dan om duidelijk te maken wat zorgzame straten beoogt en wat verwacht wordt. Het gaat niet om individuele hulp, en alleen lukt het niet. Er moeten in de straat twee of drie medestanders gevonden worden die het initiatief op gang trekken. Noemt het kernteam. Waar haken geïnteresseerden op af? Als de interesse vanuit een bestaande buurt of straat comité komt wordt vaak gesteld dat is bij ons niet nodig: het gebeurt al. Wij dringen er dan zacht aan om het initiatief toch op het agenda te plaatsen van hun samenkomst. Daar laten we hen hun straat tekenen met de huizen er op en vragen dan aan te duiden welke bewoners ze kennen, en telkens weer komen ze tot de vaststelling dat hun kennis van de straat vrij selectief is. Anderen haken af omdat ze er niet in slagen medestanders te vinden.

 

Als er een start team gevormd is zijn wij er ook. Niet als regisseur. Heel belangrijk is dan dat het team zelf invult wat een zorgzame straat voor hen kan betekenen. Hoe zij het in hun straat bekend maken en hoe ze meer medestanders uit de straat mobiliseren. Daar delen wij dan de ervaring van andere straten.

 

Soms is de opstart erg origineel zoals in de Willem Zwijgerstraat. De team leden plaatsen voor hun raam een lichtballon met daarop gekleefd de letter Z van zorgzaam. Bewoners vroegen zich af wat dit betekent. Ze kregen dan de folder aangeboden met de uitnodiging om daarrond eens samen te komen.

 

Stap 3 het begeleiden

Wat is het probleem? Eens de folder verspreid en samengekomen met de geïnteresseerde bewoners valt er niet veel meer te organiseren. Dan komt het er op aan om het idee levendig te houden. De straat moet er over in gesprek blijven. Bijkomend is dat dit initiatief vooral gedragen wordt door bewoners die het niet zo begrepen hebben op BBQ en straatfeestjes, het geeft hen de kans om toch iets te doen voor hun straat op eigen ritme en zonder al teveel sociale verplichtingen. Het zijn dan doorgaans ook bewoners die in het spitsuur van hun leven zitten. Met twee werken en opgroeiende kinderen hebben. In de begeleiding leggen we heel sterk de nadruk dat ze een aangepaste vorm vinden voor het levendig houden. Hoe dan wel? Sommige straten spreken een samenkomst af zoals de koala buurt elke eerste zaterdag van de maand stipt van 10.30 uur tot 11.30 uur. Anderen ontwikkelen een wats app met de bewoners, weer anderen bouwen het als vast agenda punt in op de samenkomst van hun straat comité. Wij zijn er telkens bij, immers enkel daar hoor je de verhalen hoe bewoners elkaar ondersteunen.

 

Minstens één maal per jaar nodigen we alle deelnemende straten uit op een intervisie en bemoediging samenkomst. En geven een periodieke nieuwsbrief uit met verhalen over de deelnemende straten.

 

Dit alles wordt aangestuurd door een stuurgroep bestaande uit bewoners, thuiszorgdiensten, stedelijke diensten en koepel organisaties zoals het VVSG en Zorgnet.

 

Belangrijk vanuit de begeleiding is dat we de ervaringen van bewoners binnen brengen in het beleid buurtgerichte zorg. Dit beleid wordt vooral ontwikkeld door professionelen. De stem van bewoners wordt nauwelijks gehoord. Initiatieven zoals het symposium zorgzame straten in december 2017 en de inspiratie dag in november 2018 voor alle initiatieven buurtgerichte zorg in Vlaanderen georganiseerd in samenwerking met VVSG en Zorgnet‐Icuro zijn daartoe breekijzers.

 

Zorgzame houding, inclusief, kleine hulp, verborgen nood, verbinden, er bij bliven het zijn de kernwoorden van zorgzame straten. Het klinkt wel mooi…..maar we stoten tegen twee belangrijke uitdagingen.

 

De eerste: het gras groeit niet vlugger door er aan te trekken. Een BBQ of een Nieuwjaar drink organiseren in je straat als je daar een week of veertien dagen aan voorbereid is het wel rond. Je hebt vast wel een scenario en wellicht kan je rekenen op wat ondersteuning van jouw stad of gemeente. Een houding stimuleren in je straat doe je niet op 14 dagen, dat vraagt behoorlijk meer tijd en is eigenlijk een permanent aandachtspunt. Het is een proces van vallen en opstaan. En ook kwetsbaar, het steunt op het engagement van bewoners en dat kan om allerlei redenen wegvallen, het steunt op de juiste verhouding tussen burenhulp en professionele hulp en soms is er wel onbegrip. Bovendien je hebt daar geen bestaande scenario’s voor. En dat is dan de uitdaging: het ontwikkelen van een methodiek op basis van de draagkracht en de cultuur van de straat. Laat elke straat anders zijn laat elke straat invulling geven aan wat zorgzaam voor hen betekent.

 

De tweede: Meten is niet altijd weten. Doorgaans is de ondersteuning van een overheid niet afgestemd op burgerinitiatieven als zorgzame straten. We begrijpen best voor wat hoort wat. Maar dat wordt nog te vaak gemeten met de klassieke meetinstrumenten van hoeveel mensen bereik je, welke ondersteuning heb je verleend. Maar zorgzame straten is geen nieuwe vorm van dienstverlening, noch van individueel vrijwilligerswerk, waar deze meetinstrumenten meer toepasbaar zijn. Zorgzame straten beoogt een zorgzame houding. Hoe meet je dat daartoe het vertrouwen groeit in de straat? Moet je buren opzadelen met een registratie systeem terwijl we benadrukken dat het spontane de doelstelling is? Anderzijds zijn we overtuigd wil buurtgerichte zorg echt verankeren in de buurt is een basis van zorgzaamheid in de buurt onmisbaar. Even onmisbaar is dan een aangepaste ondersteuning.

Laat je warm maken door ons 0800-lied:

​